Zeybek deyince şüphesiz akla Ege gelir... Ancak son yıllarda bu oyunun ünü tüm Türkiye'ye yayıldı. Artık Edirne'den Kars'a hemen her ilde oynanan bir oyun... Ege'nin yöresel düğünlerinden çıkıp filmlere, dizilere konu oldu. En son seçim meydanlarında da oynandı.. Peki Zeybek nedir? Nasıl oynanır, figürleri ne anlama gelir...
Zeybek ezgileri, tartıma göre “ağır” (9/4’lük ve 9/2’lik) ve “yürük” (hızlı, kıvrak) zeybekler olarak iki gruba ayrılır. Zeybek ezgileri “kadın zeybeği”, “kent zeybeği” ve “kır zeybeği” olarak da sınıflandırılır. Ege’nin birçok yerinde oynanan zeybeğin en ağır ve gösterişli olanlarına Aydın, Muğla ve Manisa illeri ile birlikte İzmir’de rastlanır.
Oyun figürleri, oyuncunun duygu ve becerilerine göre değişir. Bu nedenle tek zeybeklerde aynı oyunu oynayanların yürüyüş, çöküş ve dönüşlerinde farklar görülür. Oyun içindeki sekmeler, diz vurmalar, yürüyüşler, zeybeğin kendine güvenini, dürüstlüğünü, mertliğini ve çevreye meydan okuyuşunu simgeler.
Zeybek oyunları açık alanlarda davul – zurna (ya da klarnet), kapalı ortamlarda ise bağlama ile oynanır. Oyunlara genellikle çift zurna eşlik eder ve biri ezgiyi çalarken diğeri karar sesinde dem tutar. Oyunun başında, çalınacak ezginin makamında serbest olarak çalınan giriş bölümü bulunur. “Gezinleme” denilen bu bölümde oyuncular, alanda ağır ağır dolanırlar. Ezgiye girildiği zaman nara atarak oyuna başlarlar. Kadın zeybeklerinde ise gezinleme bölümü olmaz ve erkeklere göre daha yürüktür.
Zeybek oyunlarında kollar sağ ayak ileri atılırken yukarıya kaldırılır. Kollar aksağı oluşturan üçlü vuruşta sallanır, sonra yukarı kaldırılır ve başın yukarısında tutulur. Oyunun bitiminde sol kol indirilir. Vücut hep dik, bakışlar serttir.
Zeybek giysileri, oyunun oynandığı yöreye göre kullanılan renkler, işlemeler, süslemeler, takılar ve diğer aksesuarlar açısından da farklılıklar gösterir.
Oyun adları, ezginin yakıldığı yöre adı (Çandarlı Zeybeği gibi), yörede ün yapmış kişi adı (İnce Mehmet Zeybeği) ya da sözlü zeybeklerde ezginin ilk mısrası biçimde karşımıza çıkar. Yöre zeybek oyunlarının en bilinenleri şunlardır; Arpazlı, Bengi, Bergama Zeybeği, Çakıcı Efe, Çandarlı Zeybeği, Harmandalı, Karaburun Zeybeği, İkiparmak Zeybeği, İnce Mehmet Zeybeği, Koca Solak, Koyundere Zeybeği, Kozak Zeybeği, Kör Bayram, Minarede Ezan Var, Nacakoğlu Zeybeği, Ödemiş Zeybeği, Ötme Bülbül Zeybeği, Sepetçioğlu, Soğukkuyu Zeybeği, Somalı Zeybeği, Süslü Jandarma, Tire Zeybeği, Yağcılar Zeybeği, Yalabık Zeybeği, Zahide Molla Zeybeği.
ATATÜRK VE ZEYBEK OYUNU
Zeybek Mustafa Kemal'in de sevdiği ve oynadığı bir oyundur. ATATÜRK, zeybek oyunlarının kreasyonları üzerinde çalışarak, bir salon zeybek oyunu meydana getiren Selim Sırrı Tarcan'ın çalışmalarını da takdirle karşılamış, şu sözleri söylemiştir:
"Selim Sırrı bey zeybek oyunlarına medenî bir şekil vermiştir. Bu eser hepimiz tarafından kabul edilerek, milli ve sosyal hayatımızda yer tutacak kadar tekemmül etmiş ve bedii bir şekil almıştır. Artık Avrupalılara "Bizim de mükemmel raksımız var, diyebiliriz ve bu oyunu salonlarımızda müsamerelerimizde oynayabiliriz. Zeybek dansı her sosyal salonda, kadınla beraber oynanabilir ve oynanılmalıdır."
